Ο φόβος στη ζωή μας μέσα απο μια γρήγορη ματιά

Ο φόβος ανήκει αναπόφευκτα στη ζωή μας. Μας συνοδεύει από τη γέννηση ως το θάνατο, παίρνοντας συνεχώς νέες μορφές. Η ιστορία της ανθρωπότητας καταγράφει τις συνεχείς προσπάθειες τις ανθρωπότητας να ελέγξει, να μειώσει ή να ξεπεράσει το φόβο. Η πίστη στο θεό, η δύναμη της αγάπης, η εξερεύνηση των νόμων της φύσης, ο ασκητισμός και οι γνώσεις της φιλοσοφίας δεν εξαφανίζουν μεν τον φόβο, βοηθούν όμως να τον αντέχουμε ή ακόμα και να τον χρησιμοποιούμε για την εξέλιξή μας. Η ελπίδα όμως ότι θα ζούμε χωρίς φόβο, θα παραμείνει πάντα μία από τις αυταπάτες μας.

Ο φόβος είναι συνυφασμένος με την ύπαρξή μας, είναι ο καθρέπτης των εξαρτήσεών μας και της επίγνωσης ότι είμαστε θνητοί. Μπορούμε μόνο να προσπαθούμε να αντιστεκόμαστε στο φόβο. Το θάρρος, η εμπιστοσύνη, η γνώση, η ελπίδα, η μετριοφροσύνη, η πίστη και η αγάπη, μας βοηθούν να δεχόμαστε την ύπαρξη του φόβου, να ερχόμαστε σε αντιπαράθεση μ’ αυτόν και να τον ξεπερνάμε κάθε τόσο.

Αν παρατηρήσουμε κάποια στιγμή τον φόβο «δίχως φόβο», σχηματίζουμε την εντύπωση ότι έχει δύο πλευρές: αφενός μπορεί να μας ενεργοποιήσει, αφετέρου να μας παραλύσει. Η παραδοχή και η αντιμετώπιση του φόβου σημαίνει ένα βήμα εξέλιξης, δρομολογεί ένα στάδιο ωρίμανσης. Αντίθετα η άρνηση του φόβου και η αποφυγή της αντιμετώπισής του εμποδίζει την εξέλιξή μας, οπότε μένουμε στάσιμοι και ανώριμοι.
Ο φόβος εμφανίζεται πάντα όταν βρεθούμε σε μια κατάσταση που δεν την αντέχουμε ή που δεν είμαστε ακόμα σε θέση να την αντέξουμε. Κάθε στάδιο ωρίμανσης και εξέλιξης είναι συνδεδεμένο με τον φόβο, διότι μας οδηγεί σε κάτι καινούργιο και άγνωστο, κάτι που δεν έχουμε δοκιμάσει μέχρι στιγμής, σε εσωτερικές ή εξωτερικές καταστάσεις, που δεν έχουμε ακόμα ζήσει ή αισθανθεί. Καθετί νέο και άγνωστο, καθετί που νιώθουμε ή κάνουμε για πρώτη φορά εμπεριέχει όχι μόνο το ερέθισμα του καινούργιου, τη χαρά για την περιπέτεια και τη λαχτάρα για το ρίσκο αλλά συγχρόνως και τον φόβο. Αυτό το συνειδητοποιούμε περισσότερο σε σημαντικές περιόδους της εξέλιξής μας, όταν η γνωστή πορεία πρέπει να εγκαταλειφθεί, όταν πρέπει να αντιμετωπιστούν νέα καθήκοντα ή όταν απαιτούνται αλλαγές στη ζωή μας. Η αντιμετώπιση των φόβων αυτών είναι αναγκαία για την ικανοποιητική εξέλιξη, ενηλικίωση και ωρίμανση του ατόμου.
Το φαινόμενο του φόβου ποικίλλει από άτομο σε άτομο, παρατηρώντας όμως προσεκτικά όλους αυτούς τους τόσο διαφορετικούς φόβους, βλέπουμε ότι δεν είναι παρά παραλλαγές συγκεκριμένων φόβων τους οποίους ονομάζουμε «βασικές μορφές φόβου». Όλοι οι πιθανοί φόβοι σχετίζονται μ’ αυτές τις πρωταρχικές μορφές του φόβου. Πρόκειται για παραλλαγές αυτών ή για μεταθέσεις σε άλλα αντικείμενα. Και τούτο διότι έχουμε την τάση τους φόβους που δεν έχουμε επεξεργαστεί και δεν έχουμε ξεπεράσει, να τους μεταθέτουμε σε ασήμαντα υποκατάστατα, που μπορούν να αποφευχθούν ευκολότερα από τους πραγματικούς πρόξενους του φόβου.

Συνοψίζοντας λοιπόν αναφέρουμε τις τέσσερις βασικές μορφές φόβου.

• Το φόβο της αφοσίωσης, που βιώνεται ως απώλεια του Εγώ και ως εξάρτηση.
• Το φόβο της αυτονομίας, που βιώνεται ως απομόνωση και έλλειψη προστασίας.
• Το φόβο της αλλαγής, που βιώνεται ως παροδικότητα και ανασφάλεια.
• Το φόβο της αναγκαιότητας, που βιώνεται ως οριστικότητα και ως απώλεια της ελευθερίας.

Αυτές είναι λοιπόν οι βασικές μορφές του φόβου, παραλλαγές των οποίων αποτελούν όλοι οι επιμέρους φόβοι, που μπορεί να νιώσει κάποια στιγμή ο άνθρωπος. Οι βασικές αυτές μορφές, αλληλοσυμπληρώνονται και αντιπαρατείθενται. Έτσι μπορεί να τις συναντάμε ως προσπάθεια για αυτοπροστασία και απομόνωση, σε αντίθεση με την προσπάθεια για αφοσίωση και κοινωνική ένταξη, όπως και προσπάθεια για διάρκεια και σιγουριά σε αντίθεση με την προσπάθεια για αλλαγή και ρίσκο. Βλέπουμε λοιπόν πως σε κάθε μία απ’ αυτές τις τάσεις υπάρχει και ο φόβος της αντίθετης. Μια τέτοια ισορροπία πάντως, δε σημαίνει κάτι στατικό, όπως θα φανταζόταν κανείς, αλλά μια έντονη εσωτερική δύναμη, αφού δεν αφορά κάτι που τελειώνει, αλλά κάτι που δημιουργείται συνεχώς.

Σε όλα όσα αναφέραμε παραπάνω, δεν πρέπει να ξεχνάμε να λάβουμε υπόψη μας την ιδιοσυγκρασία του ατόμου καθώς και τις συνθήκες που γεννήθηκε και ανατράφηκε και που παίζουν σημαντικό ρόλο στην μορφή και την ένταση του φόβου. Σε κάθε άνθρωπο λοιπόν ο φόβος επηρεάζεται από τις προδιαθέσεις του και από το περιβάλλον του. Γι αυτό άλλωστε δεν καταννοούμε ορισμένους φόβους των άλλων, που δημιουργήθηκαν κάτω από συνθήκες διαφορετικές από τις δικές μας.


Απο το βιβλίο του Fritz Riemann - Τετραλογία του